تحقيق تحليل زندگي و آثار و افکار خواجه عبدالله انصاري
تحقيق تحليل زندگي و آثار و افکار خواجه عبدالله انصاري دارای 152 صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد تحقيق تحليل زندگي و آثار و افکار خواجه عبدالله انصاري کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است
بخشی از فهرست مطالب پروژه تحقيق تحليل زندگي و آثار و افکار خواجه عبدالله انصاري
چکیده ;;
مقدمه ;;;
اهدف تحقیق
پیشینه تحقیق
روش کار
فصل اول: زندگی و آثار خواجه عبدالله انصاری
بخش اول: شرح احوال و آثار خواجه عبدالله انصاری
1-1-شرح احوال خواجه عبدالله انصاری
1-1-1- تولد
1-1-2- نسب ;;
1-1-3- کودکی و نوجوانی ;
1-1-3-1- سنین 1 تا 10 سالگی ;
1-1-3-2- سنین 11 تا 19 سالگی
1-1-3-3- 20 تا 27 سالگی
1-1-3-4- 28 تا 35 سالگی
1-1-4- خصوصیات ظاهری ;;
1-1-5- معلومات شیخ
1-1-6- مذهب خواجه
1-1-7- فرزندان خواجه
1-1-8- سفرهای خواجه
1-1-9- آثار خواجه ;
1-1-9-1- طبقات¬الصوفیه
1-1-9-2- رساله چهل و دو فصل ;
1-1-9-3- رساله ذکر ;
1-1-9-4- من مناجاه و فوائده
1-1-9-5- رساله دل و جان ;
1-1-9-6- رساله واردات
1-1-9-7- پرده حجاب حقیقت ایمان
1-1-9-8-محبت¬نامه
1-1-9-9- ذم¬الکلام
1-1-9-10-کنزالسالکین
1-1-9-11-قلندرنامه
1-1-9-12-الهی¬نامه
1-1-9-13- فوائد
1-1-9-14- علل¬المقامات
1-1-9-15-گزیده¬هایی از مقولات و اندرزها
1-1-9-16-مناجات¬نامه
1-1-9-17-صدمیدان
1-1-9-18-منازل¬السائرین ;;
1-1-10-شخصیت علمی خواجه عبدالله ;
1-1-11-فرقه شیخ
1-1-12- ویژگی¬های رفتاری شیخ ;
1-1-13- معاصران خواجه ;;
1-1-13-1- عارفان و صوفیان ;
1-1-13-1-1- شیخ ابوالحسن خرقانی
1-1-13-1-2- ابوعبدالله ابن ماکو
1-1-13-1-3- ابوسعید ابوالخیر
1-1-13-1-4-ابوالقاسم قشیری ;
1-1-13-1-5- ابوالحسن هجویری جلابی
1-1-13-1-6- ابوحامد محمد غزالی طوسی
1-1-13-2- شاعران
1-1-13-2-1- فردوسی
1-1-13-3- سیاستمداران
1-1-13-3-1- خواجه نظام¬الملک
1-1-13-3-2-محمود، مسعود و مودود
1-1-13-4- دانشمندان
1-1-13-5- مفسران قرآن
1-1-14-تأثیرپذیرفتگان از خواجه عبدالله
1-1-14-1-شاگردان خواجه ;
1-1-14-2- تأثیر پذیرفتگان ادبی ;
1-1-15- وفات
بخش دوم تحلیل زندگی و آثار خواجه عبدالله انصاری
1-2- تحلیل زندگی و آثار
1-2- 1-تحلیل زندگی
1-2-1-1-ریاضت
1-2-1-1-1- ریاضت اقوال ;
1-2-1-1-2- ریاضت افعال ;
1-2-1-1-3- ریاضت اخلاق ;
1-2-2- تحلیل آثار
1-2-2-1-کاربرد سجع در آثار خواجه
1-2-2-2-کاربرد قالب حکایت در آثار خواجه
1-2-2-3-کاربرد آیات و احادیث در آثار خواجه
1-2-2-4-کاربرد شعر در آثار خواجه
1-2-2-5-کاربرد تخلص شعری در اشعار خواجه
1-2-2-6-صدمیدان
1-2-2-7-منازل¬السائرین ;;
1-2-2-8-مناجات¬نامه
1-2-2-9- طبقات¬الصوفیه ;
1-2-3- تأثیر خواجه عبدالله از اساطیر و تلمیحات
1-2-3-1- اسطوره آفرینش انسان
1-2-3-2- تلمیحات
فصل دوم: تصوف یا سیر و سلوک عملی خواجه عبدالله انصاری ;
2-1- صوفی یا عارف ;
2-1-1- صوفی
2-1-2- عارف
2-2- خواجه عبدالله صوفی است یا عارف ;;
2-3- رابطه عرفان و تصوف ;
2-4- عرفان ;
2-4-1- عرفان نظری
2-4-2- عرفان عملی
فصل سوم: عناصر فکری خواجه عبدالله انصاری
3-1- افکار ;
3-1-1- فقر از دیدگاه خواجه عبدالله
3-1-2- اشاعه مذهب حنبلی ;;
3-2- عقاید ;;
3-2-1- تشبیه و تجسیم ;
3-2-1-1- باب بیان آنکه خداوند متعال زنده (حی) است
3-2-1-2- باب بیان اینکه خداوند نمی¬خوابد ;
3-2-1-3- باب ایضاح آنکه خدای تعالی شیء است
3-2-1-4- باب توضیح این¬که خداوند شخص است
3-2-1-5- باب ایضاح اثبات نفس برای خداوند عز و جل
3-2-1-6- باب اثبات دو چشم برای خداوند ;
3-2-1-7- باب ایضاح جهات برای خداوند ;
3-2-1-8- باب اثبات گوش و چشم برای خداوند
3-2-1-9- باب اثبات دست بر خداوند
3-2-1-10- باب اثبات انگشتان برای خداوند
3-2-1-11- باب ایضاح این¬که خداوند پای دارد
3-2-1-12- باب اثبات هروله برای خداوند ;
3-2-1-13- باب دیدن مؤمنان پروردگارشان را در قیامت بالعیان
3-2-1-14- باب نزول خداوند به آسمان دنیا
3-2-1-15- باب اثبات خندیدن برای خداوند ;
3-2-2- شریعت و طریقت و حقیقت
3-2-3- جبر و اختیار ;
3-2-4- امر به معروف و نهی از منکر
3-3- آداب ;
3-3-1- آداب پوشیدن خرقه
3-3-2- آداب نشستن و برخاستن
3-3-3- آداب رفتن به خانه
3-3-4- آداب طعام خوردن
3-3-5- آداب رفتن به مهمانی ;
3-3-6- آداب شنیدن موسیقی
3-3-7- آداب سفر رفتن ;;
3-3-8- ادب در رساله کلمات ;
3-4- جذبات ;
3-5- شطحیات
فصل چهارم: پیر، مراد و عشق ;
4-1- پیر ;
4-1-1- پیر و مرشد خواجه عبدالله انصاری ;
4-2- عشق ;
فصل پنجم: رموز و اصطلاحات صوفیه خواجه عبدالله انصاری ;
5-1- توبه ;
5-2- تواضع
5-3- خوف
5-4- رجا ;
5-5- زهد ;
5-6- ذکر ;
5-7- صبر ;
5-8- علم ;
5-9- کرامت
5-10- نفس
5-11- وقت
5- 12- یقین
نتیجه¬گیری ;
فهرست آیات و احادیث
منابع و مآخذ
بخشی از منابع و مراجع پروژه تحقيق تحليل زندگي و آثار و افکار خواجه عبدالله انصاري
1- قرآن کریم
2- اسماعیلپور، ابوالقاسم، اسطوره بیانِ نمادین، تهران، سروش، چاپ دوم،
3- انصاری، عبدالله بن محمد، تا ملکوت: بازنویسی و برگردان کتاب منازلالسائرین، به کوشش علی اوجبی، تهران، اهل قلم، 1382
4- ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، زادالعارفین، به تصحیح مراد اورنگ، تهران، خانقاه نعمتاللهی، 1353
5- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ،مجموعه رسائل خواجه عبدالله انصاری (ج اول)، به تصحیح محمد سرور مولایی، تهران، توس، 1372
6- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ،شرح منازل السایرین، به شرح عبدالرزاق کاشانی، نگارش علی شیروانی، الزهراء، تهران، 1373
7- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، رسائل خواجه عبدالله انصاری، به اهتمام محمد شیروانی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران،
8- انصاری، قاسم، مبانی عرفان و تصوف، تهران، طهوری، 1370
9- برنجکار، رضا، آشنایی با علوم اسلامی، انتشارات سمت و طه، تهران، 1378
10- جامی، عبدالرحمن بن احمد، نفحاتالانس، تهران، سخن، 1386ش
11- حائری، محمد حسن، راه گنج: اصول و مبانی عرفان و تصوف در ادب فارسی، تهران، انتشارات مدینه،1379
12- حافظ، به اهتمام حسین پژمان، تهران، 1315، غزل شمار
13- حلبی، علی‌اصغر، شناخت عرفان و عارفان ایرانی ، انتشارات زوار، چاپ دوم، تهران، 1360
14- خواجهنصیری، منصورالدین، مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری، تهران، اقبال، 1372 چاپ دوازدهم
15- روان فرهادی، عبدالغفور، خواجه عبدالله انصاری، ترجمه مجدالدین کیوانی، تهران، نشر مرکز، 1377
16- زرینکوب، عبدالحسین،جستجو در تصوف ایران، انتشارات امیرکبیر، تهران،1357
17- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، ارزش میراث صوفیه انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم، تهران،
18- دهخدا، علیاکبر، ذیل واژه عرفان
19- سجادی، سید جعفر، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران، انتشارات طهوری،1350
20- سجادی، سید ضیاءالدین، مقدمهای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت)، 1380
21- سرژبورکوی، سرگذشت پیر هرات، ترجمه: دکتر روان فرهادی، تهران، انتشارات مولی، 1360
22- شمیسا، سیروس، سبکشناسی نثر، تهران، نشر میترا،
23- صفا، ذبیحالله، تاریخ ادبیات ایران، تهران، فردوس،
24- عبدالمجید، محمد سعید، زندگی، آراء و عقاید فلسفی و کلامی شیخ عبدالله انصاری، تهران، عرفان،
25- فاضلی، قادر، جبر و اختیار و قضا و قدر در مثنوی مولوی،تهران، فضیلت علم، 1386
26- قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم، ترجمه رساله قشیریه، بدیعالزمان فروزانفر، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1374
27- کیمنش، عباس، پرتو عرفان، تهران، سعدی،
28- محمدبن منور، اسرارالتوحید، به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، آگاه،
29- مرتضوی، منوچهر، مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظشناسی، تهران، انتشارات توس،
30- مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی (عرفان تصوف)، تهران، صدرا، 1358
31- مظاهرخویی، عشق و عرفان، تهران، مؤلف،1381
32- میرعابدینی، ابوطالب، دیوان کامل شمس مغربی، انتشارات زوار، تهران، 1358
33- نیکلسون، رینولد، پیدایش و سیر تصوف، محمد باقر معین، تهران، توس، 1357
34- یثربی، سید یحیی، عرفان نظری، دفتر تبلیغات اسلامی قم، ج2،
35- ـــــــــــــــــــــــ، عرفان عملی، مؤسسه بوستان کتاب، تهران، 1389
36- ـــــــــــــــــــــــ، عرفان و شریعت، تهران، انتشارات کانون اندیشه جوان، 1386
مقاله
37- شهبخش، آمنه،1385، شناخت و تبیین انسان کامل در حوزه عرفان عملی، فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خاش، صص 177- 130
38- حقیقی، رنجبر، سیری در عرفان و تصوف، فصلنامه کیهان اندیشه، شماره 54، خرداد و تیر
1-1- شرح احوال و آثار خواجه
1-1-1-تولّد:
خواجه عبدالله انصاری در روز جمعه دوم شعبان سال 396 (چهارم م 1006) در هرات زاده شد
او میگوید: « من به قهندژ زادم. به آنجا بزرگ شدم و ولادت من روز جمعه بوده است. در وقت غروب آفتاب، الثانی من شعبان، سنه ست و تسعین و ثلثمائه. هیچ جای به من دوستر از قهندژ نبود. همچنین میگوید: من ربیعیام و در وقت بهار زادهام و بهار را سخت دوست دارم، آفتاب به هفدهم درجه ثور بوده که من به دنیا آمدهام هرگاه که آفتاب بدانجا رسد سال من تمام گردد و آن میانه بهار بود وقت گل و ریاحین»
(جامی، 1386: 336)
1-1-2- نام ونسب:
تبارنامه انصاری را میتوان در قدیمترین نسخ آثار وی یافت
عبدالله ابو اسماعیل انصاری، فرزندِ محمد ابو منصور انصاری، فرزندِ علی ابو معد انصاری، فرزندِ احمد انصاری، فرزندِ علی انصاری، فرزندِ جعفر انصاری، فرزندِ منصور انصاری، فرزندِ ابومنصور مت انصاری، فرزندِ طبذ- ابو ایوب خالد بن زیاد الخزرجی النجار الازدی
نام خانوادگی او مشتق است از انصار (یاران)، شهروندان مسلمان یثرب، بعدها موسوم به مدینه، که کریمانه به پیامبر و مهاجرین کمک کردند تا در 622م و ده سال پس از آن استقرار یابند. ابو ایوب کسی است که اثاثیه رسول الله را به منزل خود برد و وقتی آن حضرت از مکه مهاجرت کرد و به مدینه رسید به خانه او نزول کرد. ابو ایوب عهدهدار امور سفرهای پیامبر بود و چندی بعد به صاحب الرحل موسوم گردید. پیامبر پس از ورود به یثرب با اقامت اولیه خود در منزل ابو ایوب، وی را افتخار بخشید. ابو ایوب سپس در جنگ بر ضد لشکریان روم (بیزانس) شرکت جست. پسر او، ابو منصور مت الانصاری در عهد خلافت عثمان ( 23-35/644-656) همراه احنف ابن قیص فرمانده نیروئی که هرات را (در 31/ 652) تصرف کرد، به این شهر آمد به نظر میرسد که ابو منصور مت و اعقاب او تا زمانیکه عبدالله انصاری در 396/1006 به دنیا آمد، عموما در هرات زندگی کردهاند
عنوان خواجه که در نوشتههای فارسی غالبا جلوی نام انصاری در میآید به معنای سرور است. رسم بوده و هنوز هم هست که اخلاف یاران مهم پیامبر را که در سرزمینهای فارسی زبان زندگی میکنند با این عنوان افتخاری مخاطب قرار میدهند
نام هروی یا هَروی نامی است عربی به معنای منسوب به هِری (Heray) یا هری (Hara) نام قدیم هرات ( – ات پایانی، صیغه جمع و پسوندی عربی است). هرات به معنای هری و روستاهای آن است. تذکر این نکته مهم است که زندگینامهنویسان عرب انصاری نام خانوادگی وی را الهروی (یا الهروی)، و نه انصاری نوشتهاند. (فرهادی، 1377: 4)
لقب او شیخ الاسلام، در فرمان خلیفه عباسی القایم، مربوط به سال 462/ 1070 مضبوط است. این لقب را غالبا مؤلفانی که به انصاری استناد میکنند به کار میبرند. فرمان یاد شده شامل القاب شیخ الشیوخ و زین العلما نیز بوده است. او به ناصر السنه نیز ملقب بوده است. ابوالفضل میبدی، نویسنده کشف الاسرار به هنگام استناد به تفسیرهای صوفیانه انصاری او را پیر طریقت میخواند
(همان، 5)
1-1-3- کودکی و جوانی او
1-1-3-1- سنین 1 تا 10: کودکی (396- 407/ 1006- 1016)
« پدرش، ابومنصور، در ناحیه کهندژ دکانداری صوفی بود. او سالهای زیادی از جوانی را در بلخ گذرانده بود نخست به عنوان مرید ابوالمظفر حبال ترمذی و سپس به عنوان صوفی زاهد حنبلی مذهب پس از آن، مرید شریف حمزه عقیلی ترمذی شد، که در حلقه صوفیان پیرو سنن بغداد (مکتب تصوف جنید) میزیست. وقتی ابومنصور به هرات بازگشت، خانوادهای تشکیل داد. او همچنین صوفی پارسا و مخلص باقی ماند و با مشایخ صوفی هرات حشر و نشر میکرد
عبدالله را در مکتبی گذاشتند که زنی در آن تعلیم میداد. سپس به مدرسه مالینی رفت. تا شش سالگی خواندن قرآن را از مقریان مدرسه آموخت. در نه سالگی پدر و یکی از معلمانش به املای احادیث بر او آغاز کردند
شیخالاسلام گفت که: « اول مرا در دبیرستان زنی کردند. گفتند زیان دارد. چون چهار ساله شدم، مرا در دبیرستان مالینی کردند و چون نه ساله شدم، املاء نوشتم از قاضی بامنصور و از جارودی. و چهارده ساله بودم که مرا به مجلس نشاندند و من در دبیرستان ادب خرد بودم که شعر میگفتم، چنانکه دیگران را از من حسد میآمد.»
(جامی، 1386: 337)
خواجه در سنین کودکی فی البداهه شعر میسرود و هر کس که از او درباره مطلبی شعر میخواست او سریعا آن را جواب میداد. به عنوان نمونه او در امتحان شخص فاضلی که از او خواسته بود بیت زیر را به عربی ترجمه کند سربلند بیرون آمد
روزی که به شادی گذرد روز آن است و آن روز دگـر روز بداندیشان است
وَ یَــــــــوْمُ لْفَتَى مَا عَاشِهِ فِی مَسِـــــرَّه وَ سَایِرِهِ یَــــــــوْمُ لشَّقاءِ عَصِیـــــب
رَمُ لوَصْلُ مَا دَمَتِ لسَّعادَهِ فَلدُّجـــــی یَتَنْغِیص عَیْشِ لاَکْرَمینَ رَقِیـــــــــب
(همان: 337 )
معذلک در حدود همین ایام پدرش به ناگاه خانواده و دکان خود را رها کرد و در طلب یاران صوفی پیشینش در بلخ، ترک هرات نمود. پس از این دوران روزگار فقر و دشواری خواجه آغاز شد. او در ایام طفولیت به مشکلات زندگی دچار شد و پیش از جوانی به مبارزه با مشکلات زندگی برخاست
1-1-3-2- سنین 11 تا 19: نوجوانی بسیار پخته (408- 416 / 1017- 1025)
عبدالله تحصیلات خود را که تا پیش از یازده سالگی شامل مطالعه شعر میشد زیر نظر مردی ادیب، ادامه داد. کار روزانه وی خواندن و حفظ آیاتی از قرآن و احادیث و نوشتن نامه و سرودن شعر بود. او در خانه با چنان کوشش مطالعه میکرد که به ندرت وقت غذا خوردن مییافت: به شب در چراغ حدیث مینوشتمی. فراغت نان خوردن نبودی. مادر من نان پاره لقمه کرده بودی و در دهان من نهادی در میان نوشتن و مادرم اسفناج پخته در دهانم مینهاد.»
(همان: 338)
خانواده عبدالله که هنوز از سرپرستی پدر محروم بودند در تنگدستی به سر میبردند، اما بعضی دوستان کمکهایی به آنها میرساندند
سنین 13 تا 16 در طلب و کسب علم سعی مینمود. از هفده تا نوزده سالگی عبدالله به تحصیل قرآن و حدیث ادامه داد و همچنان خود را با مدارج مختلف مسلک صوفیانه آشنا وآشناتر ساخت
1-1-3-3- سنین 20 تا 27 سالگی (417- 424/ 1026- 1033 )
در بیست سالگی مرشد او، طاقی، درگذشت و عبدالله به منظور تحصیل بیشتر حدیث و دیدار با مشایخ سرشناس صوفی، از قبیل ابونصر منصور احمد المفسر، ابوسعید صیرفی و ابوالحسن احمد سلیطی راهی نیشابور شد. او از برخورد با آنان که متأثر از فلسفه اشعری بودند احتراز میکرد
طی سال بعد انصاری در جلسات علمای حدیث در هرات کاملا فعال بود. سپس در بیست و دو سالگی شیخ عمو او را مدیر خانقاه خویش در هرات کرد. معلم تفسیر قرآن انصاری یحیی بن عمار شیبانی چند سال بعد ( 422- 1031) وفات یافت
1-1-3-4- سنین 28 تا 35: سالهای آغازین تدریس
در سن بیشت و هشت سالگی اتفاق مهم زندگی او یعنی دیدار با شیخ ابوالحسن خرقانی رخ داد
« در اثنای زمستان سال( 425- 1034) چند روز وجدآمیزی را در مجالست صوفیان نوباذان، واقع در جنوب هرات گذراند. بر اثر این مجالست انصاری تصمیم گرفت دیگر در اجتماعات صوفیه که به سماع مشغول میشوند شرکت نکند. او ترجیح میداد خود را وقف تصوف همراه با اعتدال و هوشیاری و نه دیوانگی و هیجانزدگی کند
سال بعد با مشایخ صوفی چشت، واقع در حوضه هریرود علیا دیدار کرد. در (429- 1038) استاد حدیث او ابویعقوب وفات یافت و انصاری عهدهدار تدریس شد.»
(فرهای،1377: 8-3) 1-1-4- خصوصیات ظاهری:
در منابع موجود درباره شرح حال خواجه عبدالله از ویژگیهای ظاهری او سخنی گفته نشده است. اما گویی شیخ شخص لاغراندامی بوده است و این امر از شرح حال او استنباط میشود چون تمام روز خواجه صرف مطالعه و کسب علم میشده و با استناد به گفته خودش فرصت غذا خوردن نداشته و لقمهی نان را مادرش در دهان او میگذاشته است. یکی دیگر از خصوصیات ظاهری خواجه نابینایی اواخر عمر اوست
1-1-5-معلومات شیخ:
شیخالاسلام انصاری مفسر، محدث و فقیهی ضد کلامی و صوفی با نفوذی بوده است. مجالس تدریس تفسیر قرآن و وعظ مرتب و پررونقی داشته و بسیاری از طالبان علم و سالکان حقجوی در حلقه درسش به تعلیم مشغول بودهاند
خواجه عبدالله انصاری در محیط عبادت و زهد و تقوی به دنیا آمد و در مصاحبت علما، صالحین و اولیاء الله بزرگ شد. او با حافظه قویای که داشت، توانست اشعار فراوان فارسی و تازی و احادیث را با اسناد ومتون مربوط به آنها حفظ کند
خواجه عبدالله ذهنی بسیار تیز و روشن و حافظهای قوی داشت؛ چنانکه در دوران مکتب، بالبدیهه به عربی شعر میگفت و خود درباره قوه قوی حافظه خود چنین گفته است که: « حق سبحانه و تعالی مرا حفظی داده بود که هر چه زیر قلم من بگذشتی مرا حفظ شدی
وقتی قیاس کردم که چند بیت یاد دارم از اشعار عرب. هفتاد هزار بیش یاد داشتم. و در وقتی دیگر گفته است که: من صد هزار بیت به تازی از شعرای عرب، چه متقدمان و چه متأخران، به تفاریق یاد دارم
همچنین او درباره احادیثی که در یاد دارد چنین میگوید: « من سیصد هزار حدیث یاد دارم با هزار هزار اسناد.»
(جامی، 1386: 338)
1-1-6- مذهب خواجه
خواجه عبدالله انصاری در فروع دین اسلام، پیرو مذهب شافعی بود و در اصول دین و اعتقادات بر مذهب امام احمد بن حنبل اعتماد داشت. چنانچه او به صراحت مذهب امام احمد بن حنبل را توصیف کرده و اقرار کرده است که حنبلی مذهب است
خواجه میگوید: «حنیفی باش نه معتزلی، شفعوی باش نه اشعری، حنبلی باش نه مشبهی.»
(سرور مولایی، 1372، 689)
از شیخالاسلام عبدالله انصاری سوال کردند که «چه مذهب داری؟ گفت مذهب شافعی دارم، رضی الله عنه، به چهار حد: یکی حد با وحدت شود که ویرا مثل ومانند نیست، دیگر حد با قرآن شود که کلام خدایست، عز و جل، مخلوق نیست، دیگر حد با مصطفی صلی الله علیه و سلّم، که با او خلاف نیست، حد چهارم با چهار یار رسول، رضوان الله علیهم اجمعین. هر که جز این گوید او را دین نیست.»
(همان، 690)
مذهب حنبلی نیز بر پنج اصل استوار است: کتاب‌الله (قرآن)، سنت رسول‌الله (محمد)، فتوای صحابه پیامبر اسلام، قول برخی از صحابه که موافق با کتاب باشد، تمام احادیث مرسل و ضعیف
1-1-7- فرزندان خواجه:
خواجه در مناجاتنامه چنین میگوید
هر کس که تو را شناخت، جان را چه کند؟ فرزند و عیال و خانمان را چه کند؟
دیوانه کنــــــــــــی، هر دو جهانش بخشی دیــوانه تو هر دو جهان را چه کند؟
(خواجهنصیری، 1372، 26)
خواجه عبدالله پایبند سرسخت شریعت بود. او همه را ملزم به اطاعت از شریعت محمدی میکرد. پس خود نیز از این امر مستثنی نبود. او با وجود اینکه مجذوب خداوند شده بود اما بر طبق سنت الهی ازدواج کرد و تشکیل خانواده داد. او صاحب دو فرزند ذکور به نامهای عبدالهادی و جابر شد که قبر آن دو در گازرگاه نزد مقبره خواجه عبدالله انصاری قرار دارد
در سال 490 هجری پسر او عبدالهادی توسط فرقه باطنیه به قتل رسید
خواجه درباره خانواده در کنزالسالکین چنین میگوید: «گفتم چون کنم تا الف قامت را در عبادت نون کنم؟! درین راه مردی باید روحانی و فردی باید ربانی که ترک خلایق کند و قطع علایق کند؛ و مرا عیالی و فرزندی و خیالی و پیوندی، به سبب ایشان سجود من پریشان، مؤنت فرزندان بر ذمه من قرض و ادای آن بر من فرض. ندانم خدمت ایشان کنم یا دوای دل پریشان کنم؟
(انصاری، 1353: 26 )
1-1-8- سفرهای خواجه:
انصاری در بیست سالگی یعنی در سال 417 برای تحصیل و کسب اطلاعات بیشتر در علم حدیث و دیدار با مشایخی چون ابو نصر منصور احمد المفسر، ابو سعید صیرفی، ابوالحسن سلیطی به نیشابور رفت و چند ماه در آنجا اقامت داشت و پس از آن دوباره به هرات بازگشت
شش سال پس از آن خواجه سعی کرد که در معیشت امام سالخورده ابوالفضل ابن سعید (خال خواجه) و ابو عثمان صابونی به زیارت حج و خانه خدا برود. ابو عثمان صابونی که عمر او در آن زمان به هشتاد سال رسیده بود به علت کهولت سنش میخواست جوانی نیرومند او را در سفر همراهی کند، خواجه عبدالله انصاری همراهی او را پذیرفت. اما در میانه راه به سبب رسیدن اخبار ناگوار درباره ناامنی جادههای بین عراق و حجاز مجبور به مراجعت به وطن خود شد و در بهار عبدالله در هرات بود. در سال بعد نیز عبدالله سعی کرد تا دوباره به زیارت خانه خدا بشتابد او چیزی در نیشابور در خانقاه ابن باکویه اقامت گزید و با عارف نامی ابو سعید ابوالخیر دیدار کرد. ابو سعید درباره ابوالحسن خرقانی با خواجه عبدالله گفتگویی کرد. زمانیکه کاروان به ری رسید دوباره خبر رسید که راهها ناامن هستند فقدان امنیت کاروان را مجبور ساخت به خراسان برگردد. در راه برگشت عبدالله محمد قصاب آملی را در شهر دامغان ملاقات کرد. گویا این سفر نزدیک یک سال طول کشیده بود
در سی سالگی او با مشایخ چشت در حوزه علیای هری رود دیدار کرد
خواجه عبدالله انصاری در سال سی و پنج سالگی از سوی عدهای از علمای دین از تدریس علم حدیث منع شد و او ناگزیر به شکیوان ، نزدیک پوشنج رفت. سال تبعید او 433 بود و او به مدت دو سال یعنی تا سال 435 در شکیوان اقامت داشت
سه سال پس از آن نیز دوباره بر اثر سعایت بدخواهان که عریضهای بر ضد او به دربار نوشته بودند به مدت پنج ماه از هرات به پوشنج تبعید شد که این بار در غل و زنجیر گرفتار بود
انصاری در سال 478 نیز در سن هفتاد و نه سالگی به همراه یاران و اصحابش به بلخ تبعید شد و علت این امر در آن بود که خواجه متکلمی فلسفی را که به هرات آمده بود به باد انتقاد گرفت و پیروان خواجه خانه آن مرد متکلم را به آتش کشیدند و او را کتک زدند. مدت این تبعید نیز یک سال به طول کشید و هنگام بازگشت به هرات با استقبال بینظیر مردم روبرو شد
(فرهادی، با تلخیص: 1377: 154-144)
1-1-9- آثار خواجه:
«با یک نگاه ابتدایی و گذرا میتوان آثار خواجه را به دو گروه تقسیم کرد
نخست آثاری چون : الهی نامه، شرح التعرف لمذهب التصوف و الاربعین فی دلائل التوحید که به خامه خود اوست
دوم: آثاری که یا به املای اوست و یا گزارشی از آرا و اندیشههایش که از سوی شاگردانش به رشته تحریر درآمده، نظیر: طبقات الصوفیه و منازل السائرین.»
(اوجبی، 1382: 8)
1-1-9-1- طبقات الصوفیه:
«انصاری برای تعلیم شاگردان و مریدان مبتدی درباره مشایخ صوفی گذشته، طبقات الصوفیه ابوعبدالرحمن سلمی( د. 412/1021) را که تا آن زمان کتاب درسی جدید و قابل اعتمادی به عربی در این زمینه به شمار میرفت به عنوان متنی درسی برگزید
ضمن توضیح این متن به فارسی گفتاری انصاری اطلاعات، گزارشها و نقل قولهای قابل ملاحظهای بر آن میافزود که همه آنها را مریدانش یادداشت میکردند
یکی از شاگردان یا شاید بیش از یکی مجموعه یادداشتهای خود را به فارسی در قالب کتابی عرضه داشته ضمن اینکه اصلاحات بسیار محدودی در آن اعمال نموده و تقریبا هر فقرهای را با عبارت شیخ عبدالله انصاری گفت، آغاز کرده است. این اثر در شکل فعلیاش بیشتر یک گردآوری است تا یک کتاب به معنای مرسوم آن به نظر میرسد پارههایی از این مجموعه چند سال پس از درگذشت انصاری افزوده شده است
گردآورنده بعضی از کلمات قصار، مناجاتها و شرح موضوعات صوفیان را در این مجموعه گنجانده است.»
(فرهادی، 1377: 46-47)
1-1-9-2-رساله چهل و دو فصل:
« این رساله که ترکیبی است از حدیث نبوی و عرفان و حکایت حال و نقل اقوال چهل و دو تن از مشایخ صوفیه، کوشش آشکار و منظمی است در جمع میان شریعت و طریقت و تحکیم مبانی عملی تصوف بر پایههای شریعت و در واقع نوعی اخلاق عملی که هم اهل ظاهر را مفید است و هم اهل باطن را و ناگفته پیداست که نظر عمده درین تعلیم و ارشاد به عمل و کردار اهل سلوک است که در پایههای برتر از اهل ظاهر قرار دارند. به همین سبب خواجه عبدالله انصاری بنای کار را بر نقل احادیثی از پیامبر اکرم (ص) گذاشته است که مفاهیم سلوک، معاملات و اخلاق عملی را در بردارد.»
(سرور مولایی،مقدمه: 1372: هشتاد و پنج)
1-1-9-3- رساله ذکر:
این رساله مشتمل بر بیست و پنج عنوان به شرح زیر است
ذکر نواخت حق، ذکر امید و فنا در توحید، ذکر نشان یکتا بودن، ذکر ترک هوا، ذکر مزدور و عارف و صوفی، ذکر درویشان، ذکر تصوف، ذکر نشان مرشد، ذکر حیرت، ذکر حسنی، ذکر تفاوت مقام، ذکر وجد، ذکر شناختن زبان، ذکر گویندگان، ذکر علما، ذکر توحید، ذکر عشق، ذکر صحبت، ذکر خلط نیک و بد، ذکر برآوردن کمال حال، ذکر ایمان، ذکر علم و ورع، ذکر دوستی، غیاثالمرید، ذکر صورت بیمعنی
1-1-9-4- من مناجاه و فوائده:
این رساله کوتاه و کمحجمی است که در حدود هشت صفحه میشود، به نظر میرسد مطالب آن گلچینی از فوائد و مناجاتهای پیر هرات است که کسی بنا بر سلیقه شخصی خود از روی دیگر آثار او انتخاب و جمع کرده باشد
1-1-9-5- رساله دل و جان:
« آنچه در این رساله با عنوان آن ارتباط مستقیم دارد بسیار کوتاه است و بقیه آن از مواجید و مناجاتهایی تشکیل یافته است که کم و بیش در رسائل دیگر و طبقاتالصوفیه او تکرار شده است. این رساله مقدمه کوتاهی دارد که تفسیر و برداشتهای خاص عرفانی پیر هرات را از سه ضمیر «هو، هذا و الذی» دربرمیگیرد.»
(همان:مقدمه: صد و هفتاد و یک)
1-1-9-6- رساله واردات:
این رساله با مجموعهای از دستورها که رهرو طی طریق باید مراعات کند شروع میشود که فهرستوار به دنبال یکدیگر در آمده است این رساله نه تنها برای سالکان سودمند است بلکه شامل امور و مسائلی میشود که غیر اهل طریقت را نیز سودمند است و شامل امور عادی زندگی نیز میشود و بعد از آن بندهایی میآید که از آن بوی مواجید و مواعظ و اندرزهای پیر شنیده میشود و غالبا کلمه پند در آغاز هر بند نوشته شده است
1-1-9-7- پرده حجاب حقیقت ایمان:
در این رساله نیز از مطالبی سخن میرود که کم و بیش در آثار عرفانی مشاهده میشود
1-1-9-8- محبّتنامه:
این رساله که از یک دیباچه و بیست و هشت باب تشکیل شده است، همچنانکه از اشارت صریح خواجه عبدالله انصاری درباره سبب تصنیف و شیوه نگارشی که در آن پیش گرفته، برمیآید رسالهایست با نثر آراسته که در آن کمال معنی با جمال لفظ، آگاهانه با یکدیگر در آمیخته است
« محبّتنامه از نظر ساختمان کلی به صد میدان مشابهت دارد، اما از نظر بیان شیوه ایجاز که در صد میدان برگزیده شده است درین رساله به سبب گستردگی میدان سخن، تفصیلی و توصیفی است؛ اما حدود مساوات در آن مراعات شده است و به اطناب نکشیده است.با این ملاحظات قطعات زیبای بسیاری در این رساله میتوان یافت که در نوع خود در نثر عرفانی این دوره بیمانند است
وحدت کلی رساله به سبب پیوند و ارتباط محتوایی میان بابهای بیست و هشتگانه تأمین شده است یعنی طرح کلی رساله مرحله به مرحله از باب محبت به پبش میرود تا به سر منزل توحید میرسد
اگر صد میدان را کتاب منازل و مقامات بدانیم محبتنامه کتاب توصیف آن احوالی است که طی مقامات و منازل پدید میآید. آنچه در این رساله به ویژه در دیباچه آن مورد بحث قرار گرفته است بیان نگرش خاص عرفان و تصوف است درباره پیدایش نظام آفرینش که بر سبقت محبت حق بر خلق عالم و آدم بنا شده است که تا ابد بر آن مدار میگردد و چیزی غیر از آن بر جهان آفرینش حاکم نیست.»
(همان،1372:مقدمه: صد و شصت و پنج)
1-1-9-9- ذم الکلام:
دانلود این فایل
[ بازدید : 270 ] [ امتیاز : 3 ] [ نظر شما : ]
